Η ισχυρή Ευρώπη φτωχαίνει
Μπορεί να έχουμε στο μυαλό μας την Ευρώπη σαν ένα πλούσιο σύνολο κρατών. Η αλήθεια είναι ότι εντός της ανθίζουν μερικές από τις ισχυρότερες οικονομίες (Γερμανία, Γαλλία κ.ά.). Αυτό όμως δεν αποκλείει τους πολίτες της από τον κίνδυνο της φτώχειας. Ναι, η φτώχεια δεν απειλεί μόνο εμάς, τους Ιρλανδούς ή τους Πορτογάλους. Απειλεί να κατακτήσει ολόκληρη την Ευρώπη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση συχνά μεταφράζεται στο μυαλό των κατοίκων των εν κρίσει χωρών, ως ο ισχυρός Βορράς που μπήγει τα νύχια της λιτότητας στην ταλαιπωρημένη καμπούρα του Νότου. Πράγματι, οι βορειοευρωπαϊκές χώρες ή τουλάχιστον αρκετές από αυτές έχουν οικονομία που πολλοί θα ζήλευαν. Η Γερμάνια, φερ’ ειπείν, έχει μια ισχυρότατη βιομηχανία και ανάπτυξη. Ταυτόχρονα βέβαια έχει και 16,1 εκατομμύρια κατοίκους (19,9% του πληθυσμού της για το 2011, σύμφωνα με την Eurostat) που ζουν στο όριο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Αλλά αυτό είναι κάτι που ο περισσότερος κόσμος παραβλέπει.
Η φτώχεια απειλεί την Ευρώπη, αφού οι πολιτικές της λιτότητας που ακολουθούνται σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση εξαιτίας της οικονομικής κρίσης μειώνουν τις κοινωνικές πολιτικές, που έρχονταν να καλύψουν μια έντονη ανισοκατανομή των εισοδημάτων που παρατηρείται σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Η μείωση, λοιπόν, των κοινωνικών πολιτικών που ενίσχυαν το ελάχιστο εισόδημα με το οποίο ένας πολίτης μπορούσε να ζει μια αξιοπρεπή ζωή, σε συνδυασμό με τους δείκτες ανεργίας που με μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό αυξάνονται σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό κόσμο, θέτουν ολοένα και περισσότερους πολίτες μπροστά από τη λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ των πολιτών που ζουν και αυτών που απλά επιβιώνουν, δίνοντας μια καθημερινή μάχη για τα απαραίτητα.
Φτώχεια: η σκληρή πραγματικότητα
Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Φτώχειας (European Anti-Poverty Network – EAPN) σε σημείωμά του αναλύει την πραγματικότητα που κρύβεται πίσω από τον όρο φτώχεια. Μια πραγματικότητα πολυεπίπεδη, που δύσκολα αντιλαμβάνεται κανείς, αν δεν μπει στον χορό του καθημερινού αγώνα για την επιβίωση. Η EAPN, για να μπορέσει να απαντήσει σχετικά με την εμπειρία της αληθινής ζωής στα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, δίνει διαχρονικά το λόγο σε πολίτες της Ευρώπης, που βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση. Από τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει παραθέτει τις πιο κάτω δύσκολες και βασανιστικές επιπτώσεις της φτώχειας στους πολίτες.
Η έλλειψη βασικών αγαθών είναι η πρώτη και κύρια εκδήλωση και επίπτωση της φτώχειας στους πολίτες που ζουν κάτω από το όριο της. Η έλλειψη στέγης είναι ίσως το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα της έλλειψης αυτής, όπως και η έλλειψη τροφής. Ωστόσο, η επίπτωση αυτή μπορεί να σημαίνει και πιο ήπιες καταστάσεις, αλλά εξίσου «εξαντλητικές» για τους πολίτες, όπως το να μην μπορούν να επιδιορθώσουν, λόγω έλλειψης χρημάτων, μια χαλασμένη συσκευή του σπιτιού τους απαραίτητη για τη διαβίωσή τους ή το να μην μπορούν να τραφούν σωστά και υγιεινά, καθώς τα λαχανικά, το κρέας και το ψάρι γίνονται απλησίαστα αγαθά.
Συνέπεια των παραπάνω έρχεται η απομόνωση. Τα άτομα που ζουν κοντά στο όριο της φτώχειας, εξηγεί ο EAPN, απομονώνονται σταδιακά τόσο από τις κοινωνικές επαφές τους, καθώς δεν έχουν χρήματα να συμμετέχουν σε δραστηριότητες στις οποίες παλιότερα θα συμμετείχαν μαζί με φίλους τους, όσο και από την ίδια την κοινωνική πραγματικότητα, αφού σιγά-σιγά στερούνται και την πληροφόρηση που μπορεί να τους προσφέρει μια εφημερίδα, η τηλεόραση, το διαδίκτυο, λόγω της τρομακτικής έλλειψης χρημάτων που βιώνουν.
Η γραφειοκρατία και η έλλειψη ενημέρωσης είναι μία ακόμα συνέπεια της φτώχειας με την οποία έρχονται αντιμέτωποι οι πολίτες, όπως καταδεικνύει ο EAPN, αφού για να λάβουν τα όποια κοινωνικά επιδόματα ή την όποια βοήθεια είναι σε θέση να τους προσφέρει το κράτος στο οποίο ζουν πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με το τέρας της γραφειοκρατίας, χωρίς πολλές φορές να ξέρουν από πού να αρχίσουν τις διαδικασίες για να αιτηθούν τη βοήθεια. Η έλλειψη σεβασμού είναι κάτι το οποίο αντιμετωπίζουν καθημερινά τόσο όταν απευθύνονται σε κρατικές υπηρεσίες, όσο και μέσα στην ίδια την κοινωνία, όπως οι ίδιοι οι πολίτες που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας εκμυστηρεύονται στην EAPN. «Ο τρόπος που οι άλλοι σε κοιτούν είναι εξευτελιστικός. Δε θεωρείσαι πια άνθρωπος», γράφει το σχόλιο ενός άστεγου στο 6th European Meeting of People Experiencing Poverty, που φιλοξενείται στο σχετικό σημείωμα της EAPN.
Μαζί με την έλλειψη του σεβασμού και όλες τις παραπάνω επιπτώσεις της φτώχειας έρχεται η απουσία ελπίδας που ενισχύεται από το γεγονός ότι τα άτομα αυτά δηλώνουν πως δεν τους δίνεται η ευκαιρία να έχουν μια αξιοπρεπή δουλειά. Κάποιοι από αυτούς δουλεύουν παράνομα, χωρίς ασφαλιστική κάλυψη, χωρίς να φαίνονται πουθενά. Είναι όμως για τους περισσότερους, ο μοναδικός τρόπος να εργαστούν, όπως υπογραμμίζει η EAPN. Όσο για το μεγαλύτερο φόβο τους; Αυτός είναι πως θα κληροδοτήσουν τη φτώχεια τους στα παιδιά τους. Παιδιά που ήδη δοκιμάζονται σε τρομακτικό βαθμό.
P.I.G.S.: Χαμένες γενιές;
Μιλώντας για παιδιά, έχει ενδιαφέρον να δούμε την περίπτωση των γνωστών σε όλη πια την Ευρώπη P.I.G.S. Το 1/ 3 των παιδιών στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία ζουν στο χείλος της φτώχειας. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ιταλία που αν και δεν ανήκει στο «κουαρτέτο» των χωρών που για καιρό ήταν στο «στόχαστρο» της οικονομικής κρίσης, βιώνει κι αυτή σημαντικά προβλήματα.
Τα στοιχεία αυτά, για τα παιδιά του ευρωπαϊκού Νότου, αποκάλυψε η διεθνής φιλανθρωπική οργάνωση Caritas. Σύμφωνα με την οργάνωση, το υψηλό αυτό ποσοστό παιδιών που ζουν στα όρια της φτώχειας, στις πέντε αυτές χώρες, προέκυψε σαν συνέπεια των αυστηρών μέτρων λιτότητας που έχουν ληφθεί στις χώρες που επλήγησαν από την κρίση χρέους.
«Στην Ευρώπη», σημειώνει η διεθνής φιλανθρωπική οργάνωση επικαλούμενη στατιστικές της Ε.Ε., «δημιουργείται σταθερά μία γενιά υποσιτιζόμενων νέων ανθρώπων, με χαμηλό ηθικό και λιγοστές προοπτικές εξεύρεσης εργασίας, την ώρα που ο αριθμός των παιδιών που κινδυνεύουν από τη φτώχεια εξακολουθεί να αυξάνεται». «Αυτό θα μπορούσε να ήταν μία συνταγή όχι απλώς για μία χαμένη γενιά στην Ευρώπη, αλλά για πολλές χαμένες γενιές», αναφέρει η Caritas.
Στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που παρέθεσε και η Caritas, δείχνουν ότι το 2011, ποσοστό υψηλότερο του 30% των παιδιών στην Ισπανία και την Ελλάδα κινδύνευαν από τη φτώχεια ή τον αποκλεισμό - αύξηση τεσσάρων μονάδων από το 2005. Στην Πορτογαλία, το ποσοστό αυτό βρίσκεται στο 28,6%. Στοιχεία του 2011 για την Ιρλανδία και την Ιταλία δεν ήταν διαθέσιμα. Το 2010, το 37,6% των παιδιών στην Ιρλανδία και το 28,9% των παιδιών στην Ιταλία κινδύνευαν από τη φτώχεια και τον αποκλεισμό.
Ισχυρή Ευρώπη; Το παράδειγμα της Γαλλίας
Η Γαλλία είναι η δεύτερη πιο πλούσια χώρα της Ευρωζώνης μετά τη Γερμανία. Θα περίμενε, λοιπόν, κανείς το πρόβλημα της φτώχειας να μη χτυπήσει τη δική της πόρτα. Κάτι τέτοιο, όμως, πολύ απέχει από την πραγματικότητα. Τον περασμένο Δεκέμβρη, ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζαν Μαρκ Ερό εξήγγειλε ένα πενταετές πρόγραμμα καταπολέμησης της φτώχειας, με κόστος περίπου 2,5 εκατομμύρια ευρώ. Η εξαγγελία γίνεται καθώς στην πλούσια Γαλλία, 8 και πλέον εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Αυτά τα 8 εκατομμύρια ζουν με λιγότερο από το 60% του εισοδήματος του μέσου Γάλλου πολίτη.
Στόχος της γαλλικής κυβέρνησης, που βλέπει το φάντασμα της φτώχειας να πλανάται πάνω από τη χώρα, είναι με κοινωνικές παροχές να αυξήσει το ελάχιστο εισόδημα των ανέργων, τόσο ώστε να αγγίξει το μισό του κατώτατου μισθού στη χώρα (1,100 ευρώ). Αυτός όμως, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι μόνο ένας μερικός τρόπος καταπολέμησης της φτώχειας που δε δείχνει να υποχωρεί από την Ευρώπη της οικονομικής κρίσης μόνο με τη θέσπιση και ενίσχυση κοινωνικών παροχών.
Την ίδια στιγμή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο κλίμα των περικοπών που έχει ενσκήψει στα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε., συζητά πρόταση για μείωση κατά 40% του προϋπολογισμού του προγράμματος Ευρωπαϊκής Βοήθειας Σίτισης για αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Euronews, μια τέτοια απόφαση θα πλήξει περίπου 18 εκατομμύρια ανθρώπους, που πανευρωπαϊκά ωφελούνται από το πρόγραμμα.
Η Κύπρος στα συσσίτια
Η εξασφάλιση της καθημερινής επιβίωσης για 18 εκατομμύρια Ευρωπαίους, όπως προαναφέραμε, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη βοήθεια για τη σίτιση τους. Η λέξη συσσίτια ήταν για πολύ καιρό καταχωρημένη στο μυαλό μας σαν κάτι μακρινό, κάτι που συνέβαινε ίσως σε περιόδους πολέμου.
Τους τελευταίους μήνες κι ενώ η Κύπρος διέρχεται μια πρωτόγνωρη οικονομική κρίση που βυθίζει τον πληθυσμό της στην αβεβαιότητα, η λέξη συσσίτια επέστρεψε στο λεξιλόγιό μας. Μάλιστα άρχισε να μη γίνεται τόσο σπάνια σε αυτό. Δημοσιεύματα στον κυπριακό Τύπο κάνουν λόγο για ολοένα αυξανόμενες ουρές πολιτών που περιμένουν ένα πιάτο φαΐ από τις κουζίνες αγάπης και τα συσσίτια της εκκλησίας. Δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση κάτι τέτοιο. Ειδικά τη στιγμή που γνωρίζουμε από τα στοιχεία της Eurostat πως το 22,4 % του πληθυσμού της χώρα βιώνει τη ζοφερή πραγματικότητα που περιγράψαμε πιο πάνω.
Η εκκλησία, στη μέχρι πρότινος ευημερούσα Κύπρο που βλέπει σιγά-σιγά την απειλή της φτώχειας να σκεπάζει τους ανθρώπους της, έχει αναλάβει ενεργό δράση στη στήριξη των πολιτών. Προσφέρει οικονομική βοήθεια σε οικογένειες που έχουν βρει όλες τις άλλες πόρτες κλειστές. Παράλληλα, δημιουργεί «πακέτα αγάπης» με απαραίτητα είδη για την επιβίωση των συμπολιτών μας που βρίσκονται σε δυσχερή οικονομική θέση, ενώ στις κουζίνες της βρίσκουν καθημερινά φαγητό εκατοντάδες άποροι, όπως κατά καιρούς έχουν αποκαλύψει σε δημοσιεύματα ιερείς και εκπρόσωποι των Μητροπόλεων και της Αρχιεπισκοπής.
Ωστόσο, σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος, όπως θέλουμε να χαρακτηρίζουμε την Κύπρο, δεν μπορούμε να περιμένουμε από το θεσμό της εκκλησίας να απαντήσει ριζικά στο πρόβλημα της φτώχειας. Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να περιμένουμε κάτι τέτοιο. Το πρόβλημα της φτώχειας πρέπει να χτυπηθεί την ώρα αυτή που αναπτύσσεται με πολιτικές που θα κοντράρουν το γνωστό μοντέλο των περικοπών, όσο κι αν κάτι τέτοιο στη σημερινή εποχή μοιάζει μια προοπτική το λιγότερο αδύνατη.
Η καταπολέμηση στην εποχή της λιτότητας
Τα κοινωνικά επιδόματα, που ήδη έχουν αρχίσει να εκλείπουν ή να μικραίνουν στις τσέπες των Κυπρίων δικαιούχων τους, είναι όπως προαναφέραμε μια μερική μόνο αντιμετώπιση του προβλήματος. Όπως σημειώνει σχετικά με τη φτώχεια, σε σχόλιο οικονομικής πολιτικής που συνέταξε για το Πανεπιστήμιο Κύπρου ο Καθηγητής Παν. Πασιαρίδης: «Η φτώχεια, συνεπώς, είναι αναπόφευκτη σε μια οικονομία της ελεύθερης αγοράς και πολύ λίγα μπορεί να πετύχει η κυβέρνηση μόνο με τις κοινωνικές παροχές».
Η αλλαγή στην καταπολέμηση της φτώχειας γίνεται διαμέσου της αύξησης των εισοδημάτων που λαμβάνει μια οικογένεια από την εργασία, η οποία δημιουργεί και κίνητρο για την αύξηση της παραγωγικότητα του ενεργού πληθυσμού της οικονομίας. Όπως σημειώνει ο κος Πασιαρίδης: «Η βασική προϋπόθεση για την καταπολέμηση της φτώχειας σε ένα τέτοιο καθεστώς είναι το εισόδημα του νοικοκυριού από εργασία να είναι πάνω από το όριο της φτώχειας. Αυτό σημαίνει ότι στις προτεραιότητες μιας κυβέρνησης, που επιδιώκει εξάλειψη της φτώχειας, πρέπει να είναι η μεγιστοποίηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας και η αύξηση της παραγωγικότητας των χαμηλόμισθων εργαζομένων. Μόνο αν καταφέρει με τέτοια μέτρα να ανεβάσει τα εισοδήματα αυτών που μπορούν να εργαστούν πάνω από το όριο της φτώχειας, η κυβέρνηση θα είναι σε θέση να κάμει το ίδιο και για αυτούς που δεν μπορούν να εργαστούν, χρησιμοποιώντας συμπληρωματικά μέτρα κοινωνικής πολιτικής».
Λαμβάνοντας υπόψη τα μέχρι σήμερα μέτρα που έχουν παρθεί για την καταπολέμηση της οικονομικής κρίσης στην Κύπρο, μια τέτοια πολιτική μοιάζει μακρινή. Οι περικοπές στα επιδόματα των κοινωνικών ομάδων που, σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, βρίσκονται πιο κοντά στην απειλή της φτώχειας (πολύτεκνοι, μονογονιοί, ΑμεΑ κτλ.), σε συνδυασμό με τη συνεχώς αυξανόμενη ανεργία, μας φέρνουν μπροστά σε μια σκληρή διαπίστωση. Η φτώχεια και στην Κύπρο ήρθε για να μείνει και σίγουρα για να εξαπλωθεί, όσο δεν αντιμετωπίζεται από τον κύριο φορέα ευθύνης της, το κράτος.
Απόλυτη και σχετική φτώχεια
Η φτώχεια αποτελεί μία δύσκολη λέξη σε ό,τι αφορά στον ορισμό της. Η EAPN σε σχετική της έκθεση προσπαθεί να καθορίσει τη διαφορά μεταξύ της απόλυτης φτώχειας, που μπορεί να βιώνει ένας πολίτης, και της σχετικής φτώχειας, από την οποία κινδυνεύουν σήμερα και οι πιο πολλοί από τους χαμηλόμισθους ή άνεργους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η απόλυτη ή ακραία φτώχεια αφορά τους ανθρώπους που δεν μπορούν να καλύψουν ούτε τις βασικές ανάγκες για την επιβίωσή τους. Για παράδειγμα οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να πεθαίνουν από την πείνα, την έλλειψη καθαρού νερού, κατάλληλης στέγασης, επαρκούς ρουχισμού ή φαρμάκων, με αποτέλεσμα να παλεύουν για να μείνουν ζωντανοί. Αυτού του είδους η φτώχεια είναι πιο συχνή στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά μερικοί άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση (π.χ. οι άστεγοι ή οι Ρομά σε μερικούς οικισμούς) εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο αυτού του είδους της ακραίας φτώχειας.
Η σχετική φτώχεια συναντάται όταν ο τρόπος ζωής ή το εισόδημα κάποιων ανθρώπων είναι πολύ χειρότερος από τον αντίστοιχο τρόπο ζωής ή το εισόδημα του μέσου πολίτη των περιοχών, όπου διαβιούν αυτοί οι άνθρωποι. Πρακτικά οι άνθρωποι αυτοί αγωνίζονται για να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή και να συμμετέχουν σε κοινές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες με τους συμπολίτες τους. Όπως είναι φυσικό, τα όρια της σχετικής φτώχειας διαφέρουν σε σχέση με την περιοχή στην οποία αναφέρονται. Αν και οι επιπτώσεις της δεν είναι εξίσου ακραίες με αυτές της απόλυτης φτώχειας, η σχετική φτώχεια είναι ένα σημαντικό πρόβλημα πολύ επιβλαβές για τον άνθρωπο, σημειώνει η EAPN.
Της Λίας Παπαϊωάννου
Η Ευρωπαϊκή Ένωση συχνά μεταφράζεται στο μυαλό των κατοίκων των εν κρίσει χωρών, ως ο ισχυρός Βορράς που μπήγει τα νύχια της λιτότητας στην ταλαιπωρημένη καμπούρα του Νότου. Πράγματι, οι βορειοευρωπαϊκές χώρες ή τουλάχιστον αρκετές από αυτές έχουν οικονομία που πολλοί θα ζήλευαν. Η Γερμάνια, φερ’ ειπείν, έχει μια ισχυρότατη βιομηχανία και ανάπτυξη. Ταυτόχρονα βέβαια έχει και 16,1 εκατομμύρια κατοίκους (19,9% του πληθυσμού της για το 2011, σύμφωνα με την Eurostat) που ζουν στο όριο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Αλλά αυτό είναι κάτι που ο περισσότερος κόσμος παραβλέπει.
Η φτώχεια απειλεί την Ευρώπη, αφού οι πολιτικές της λιτότητας που ακολουθούνται σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση εξαιτίας της οικονομικής κρίσης μειώνουν τις κοινωνικές πολιτικές, που έρχονταν να καλύψουν μια έντονη ανισοκατανομή των εισοδημάτων που παρατηρείται σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Η μείωση, λοιπόν, των κοινωνικών πολιτικών που ενίσχυαν το ελάχιστο εισόδημα με το οποίο ένας πολίτης μπορούσε να ζει μια αξιοπρεπή ζωή, σε συνδυασμό με τους δείκτες ανεργίας που με μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό αυξάνονται σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό κόσμο, θέτουν ολοένα και περισσότερους πολίτες μπροστά από τη λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ των πολιτών που ζουν και αυτών που απλά επιβιώνουν, δίνοντας μια καθημερινή μάχη για τα απαραίτητα.
Φτώχεια: η σκληρή πραγματικότητα
Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Φτώχειας (European Anti-Poverty Network – EAPN) σε σημείωμά του αναλύει την πραγματικότητα που κρύβεται πίσω από τον όρο φτώχεια. Μια πραγματικότητα πολυεπίπεδη, που δύσκολα αντιλαμβάνεται κανείς, αν δεν μπει στον χορό του καθημερινού αγώνα για την επιβίωση. Η EAPN, για να μπορέσει να απαντήσει σχετικά με την εμπειρία της αληθινής ζωής στα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, δίνει διαχρονικά το λόγο σε πολίτες της Ευρώπης, που βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση. Από τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει παραθέτει τις πιο κάτω δύσκολες και βασανιστικές επιπτώσεις της φτώχειας στους πολίτες.
Η έλλειψη βασικών αγαθών είναι η πρώτη και κύρια εκδήλωση και επίπτωση της φτώχειας στους πολίτες που ζουν κάτω από το όριο της. Η έλλειψη στέγης είναι ίσως το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα της έλλειψης αυτής, όπως και η έλλειψη τροφής. Ωστόσο, η επίπτωση αυτή μπορεί να σημαίνει και πιο ήπιες καταστάσεις, αλλά εξίσου «εξαντλητικές» για τους πολίτες, όπως το να μην μπορούν να επιδιορθώσουν, λόγω έλλειψης χρημάτων, μια χαλασμένη συσκευή του σπιτιού τους απαραίτητη για τη διαβίωσή τους ή το να μην μπορούν να τραφούν σωστά και υγιεινά, καθώς τα λαχανικά, το κρέας και το ψάρι γίνονται απλησίαστα αγαθά.
Συνέπεια των παραπάνω έρχεται η απομόνωση. Τα άτομα που ζουν κοντά στο όριο της φτώχειας, εξηγεί ο EAPN, απομονώνονται σταδιακά τόσο από τις κοινωνικές επαφές τους, καθώς δεν έχουν χρήματα να συμμετέχουν σε δραστηριότητες στις οποίες παλιότερα θα συμμετείχαν μαζί με φίλους τους, όσο και από την ίδια την κοινωνική πραγματικότητα, αφού σιγά-σιγά στερούνται και την πληροφόρηση που μπορεί να τους προσφέρει μια εφημερίδα, η τηλεόραση, το διαδίκτυο, λόγω της τρομακτικής έλλειψης χρημάτων που βιώνουν.
Η γραφειοκρατία και η έλλειψη ενημέρωσης είναι μία ακόμα συνέπεια της φτώχειας με την οποία έρχονται αντιμέτωποι οι πολίτες, όπως καταδεικνύει ο EAPN, αφού για να λάβουν τα όποια κοινωνικά επιδόματα ή την όποια βοήθεια είναι σε θέση να τους προσφέρει το κράτος στο οποίο ζουν πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με το τέρας της γραφειοκρατίας, χωρίς πολλές φορές να ξέρουν από πού να αρχίσουν τις διαδικασίες για να αιτηθούν τη βοήθεια. Η έλλειψη σεβασμού είναι κάτι το οποίο αντιμετωπίζουν καθημερινά τόσο όταν απευθύνονται σε κρατικές υπηρεσίες, όσο και μέσα στην ίδια την κοινωνία, όπως οι ίδιοι οι πολίτες που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας εκμυστηρεύονται στην EAPN. «Ο τρόπος που οι άλλοι σε κοιτούν είναι εξευτελιστικός. Δε θεωρείσαι πια άνθρωπος», γράφει το σχόλιο ενός άστεγου στο 6th European Meeting of People Experiencing Poverty, που φιλοξενείται στο σχετικό σημείωμα της EAPN.
Μαζί με την έλλειψη του σεβασμού και όλες τις παραπάνω επιπτώσεις της φτώχειας έρχεται η απουσία ελπίδας που ενισχύεται από το γεγονός ότι τα άτομα αυτά δηλώνουν πως δεν τους δίνεται η ευκαιρία να έχουν μια αξιοπρεπή δουλειά. Κάποιοι από αυτούς δουλεύουν παράνομα, χωρίς ασφαλιστική κάλυψη, χωρίς να φαίνονται πουθενά. Είναι όμως για τους περισσότερους, ο μοναδικός τρόπος να εργαστούν, όπως υπογραμμίζει η EAPN. Όσο για το μεγαλύτερο φόβο τους; Αυτός είναι πως θα κληροδοτήσουν τη φτώχεια τους στα παιδιά τους. Παιδιά που ήδη δοκιμάζονται σε τρομακτικό βαθμό.
P.I.G.S.: Χαμένες γενιές;
Μιλώντας για παιδιά, έχει ενδιαφέρον να δούμε την περίπτωση των γνωστών σε όλη πια την Ευρώπη P.I.G.S. Το 1/ 3 των παιδιών στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία ζουν στο χείλος της φτώχειας. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ιταλία που αν και δεν ανήκει στο «κουαρτέτο» των χωρών που για καιρό ήταν στο «στόχαστρο» της οικονομικής κρίσης, βιώνει κι αυτή σημαντικά προβλήματα.
Τα στοιχεία αυτά, για τα παιδιά του ευρωπαϊκού Νότου, αποκάλυψε η διεθνής φιλανθρωπική οργάνωση Caritas. Σύμφωνα με την οργάνωση, το υψηλό αυτό ποσοστό παιδιών που ζουν στα όρια της φτώχειας, στις πέντε αυτές χώρες, προέκυψε σαν συνέπεια των αυστηρών μέτρων λιτότητας που έχουν ληφθεί στις χώρες που επλήγησαν από την κρίση χρέους.
«Στην Ευρώπη», σημειώνει η διεθνής φιλανθρωπική οργάνωση επικαλούμενη στατιστικές της Ε.Ε., «δημιουργείται σταθερά μία γενιά υποσιτιζόμενων νέων ανθρώπων, με χαμηλό ηθικό και λιγοστές προοπτικές εξεύρεσης εργασίας, την ώρα που ο αριθμός των παιδιών που κινδυνεύουν από τη φτώχεια εξακολουθεί να αυξάνεται». «Αυτό θα μπορούσε να ήταν μία συνταγή όχι απλώς για μία χαμένη γενιά στην Ευρώπη, αλλά για πολλές χαμένες γενιές», αναφέρει η Caritas.
Στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που παρέθεσε και η Caritas, δείχνουν ότι το 2011, ποσοστό υψηλότερο του 30% των παιδιών στην Ισπανία και την Ελλάδα κινδύνευαν από τη φτώχεια ή τον αποκλεισμό - αύξηση τεσσάρων μονάδων από το 2005. Στην Πορτογαλία, το ποσοστό αυτό βρίσκεται στο 28,6%. Στοιχεία του 2011 για την Ιρλανδία και την Ιταλία δεν ήταν διαθέσιμα. Το 2010, το 37,6% των παιδιών στην Ιρλανδία και το 28,9% των παιδιών στην Ιταλία κινδύνευαν από τη φτώχεια και τον αποκλεισμό.
Ισχυρή Ευρώπη; Το παράδειγμα της Γαλλίας
Η Γαλλία είναι η δεύτερη πιο πλούσια χώρα της Ευρωζώνης μετά τη Γερμανία. Θα περίμενε, λοιπόν, κανείς το πρόβλημα της φτώχειας να μη χτυπήσει τη δική της πόρτα. Κάτι τέτοιο, όμως, πολύ απέχει από την πραγματικότητα. Τον περασμένο Δεκέμβρη, ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζαν Μαρκ Ερό εξήγγειλε ένα πενταετές πρόγραμμα καταπολέμησης της φτώχειας, με κόστος περίπου 2,5 εκατομμύρια ευρώ. Η εξαγγελία γίνεται καθώς στην πλούσια Γαλλία, 8 και πλέον εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Αυτά τα 8 εκατομμύρια ζουν με λιγότερο από το 60% του εισοδήματος του μέσου Γάλλου πολίτη.
Στόχος της γαλλικής κυβέρνησης, που βλέπει το φάντασμα της φτώχειας να πλανάται πάνω από τη χώρα, είναι με κοινωνικές παροχές να αυξήσει το ελάχιστο εισόδημα των ανέργων, τόσο ώστε να αγγίξει το μισό του κατώτατου μισθού στη χώρα (1,100 ευρώ). Αυτός όμως, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι μόνο ένας μερικός τρόπος καταπολέμησης της φτώχειας που δε δείχνει να υποχωρεί από την Ευρώπη της οικονομικής κρίσης μόνο με τη θέσπιση και ενίσχυση κοινωνικών παροχών.
Την ίδια στιγμή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο κλίμα των περικοπών που έχει ενσκήψει στα περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε., συζητά πρόταση για μείωση κατά 40% του προϋπολογισμού του προγράμματος Ευρωπαϊκής Βοήθειας Σίτισης για αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Euronews, μια τέτοια απόφαση θα πλήξει περίπου 18 εκατομμύρια ανθρώπους, που πανευρωπαϊκά ωφελούνται από το πρόγραμμα.
Η Κύπρος στα συσσίτια
Η εξασφάλιση της καθημερινής επιβίωσης για 18 εκατομμύρια Ευρωπαίους, όπως προαναφέραμε, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη βοήθεια για τη σίτιση τους. Η λέξη συσσίτια ήταν για πολύ καιρό καταχωρημένη στο μυαλό μας σαν κάτι μακρινό, κάτι που συνέβαινε ίσως σε περιόδους πολέμου.
Τους τελευταίους μήνες κι ενώ η Κύπρος διέρχεται μια πρωτόγνωρη οικονομική κρίση που βυθίζει τον πληθυσμό της στην αβεβαιότητα, η λέξη συσσίτια επέστρεψε στο λεξιλόγιό μας. Μάλιστα άρχισε να μη γίνεται τόσο σπάνια σε αυτό. Δημοσιεύματα στον κυπριακό Τύπο κάνουν λόγο για ολοένα αυξανόμενες ουρές πολιτών που περιμένουν ένα πιάτο φαΐ από τις κουζίνες αγάπης και τα συσσίτια της εκκλησίας. Δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση κάτι τέτοιο. Ειδικά τη στιγμή που γνωρίζουμε από τα στοιχεία της Eurostat πως το 22,4 % του πληθυσμού της χώρα βιώνει τη ζοφερή πραγματικότητα που περιγράψαμε πιο πάνω.
Η εκκλησία, στη μέχρι πρότινος ευημερούσα Κύπρο που βλέπει σιγά-σιγά την απειλή της φτώχειας να σκεπάζει τους ανθρώπους της, έχει αναλάβει ενεργό δράση στη στήριξη των πολιτών. Προσφέρει οικονομική βοήθεια σε οικογένειες που έχουν βρει όλες τις άλλες πόρτες κλειστές. Παράλληλα, δημιουργεί «πακέτα αγάπης» με απαραίτητα είδη για την επιβίωση των συμπολιτών μας που βρίσκονται σε δυσχερή οικονομική θέση, ενώ στις κουζίνες της βρίσκουν καθημερινά φαγητό εκατοντάδες άποροι, όπως κατά καιρούς έχουν αποκαλύψει σε δημοσιεύματα ιερείς και εκπρόσωποι των Μητροπόλεων και της Αρχιεπισκοπής.
Ωστόσο, σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος, όπως θέλουμε να χαρακτηρίζουμε την Κύπρο, δεν μπορούμε να περιμένουμε από το θεσμό της εκκλησίας να απαντήσει ριζικά στο πρόβλημα της φτώχειας. Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να περιμένουμε κάτι τέτοιο. Το πρόβλημα της φτώχειας πρέπει να χτυπηθεί την ώρα αυτή που αναπτύσσεται με πολιτικές που θα κοντράρουν το γνωστό μοντέλο των περικοπών, όσο κι αν κάτι τέτοιο στη σημερινή εποχή μοιάζει μια προοπτική το λιγότερο αδύνατη.
Η καταπολέμηση στην εποχή της λιτότητας
Τα κοινωνικά επιδόματα, που ήδη έχουν αρχίσει να εκλείπουν ή να μικραίνουν στις τσέπες των Κυπρίων δικαιούχων τους, είναι όπως προαναφέραμε μια μερική μόνο αντιμετώπιση του προβλήματος. Όπως σημειώνει σχετικά με τη φτώχεια, σε σχόλιο οικονομικής πολιτικής που συνέταξε για το Πανεπιστήμιο Κύπρου ο Καθηγητής Παν. Πασιαρίδης: «Η φτώχεια, συνεπώς, είναι αναπόφευκτη σε μια οικονομία της ελεύθερης αγοράς και πολύ λίγα μπορεί να πετύχει η κυβέρνηση μόνο με τις κοινωνικές παροχές».
Η αλλαγή στην καταπολέμηση της φτώχειας γίνεται διαμέσου της αύξησης των εισοδημάτων που λαμβάνει μια οικογένεια από την εργασία, η οποία δημιουργεί και κίνητρο για την αύξηση της παραγωγικότητα του ενεργού πληθυσμού της οικονομίας. Όπως σημειώνει ο κος Πασιαρίδης: «Η βασική προϋπόθεση για την καταπολέμηση της φτώχειας σε ένα τέτοιο καθεστώς είναι το εισόδημα του νοικοκυριού από εργασία να είναι πάνω από το όριο της φτώχειας. Αυτό σημαίνει ότι στις προτεραιότητες μιας κυβέρνησης, που επιδιώκει εξάλειψη της φτώχειας, πρέπει να είναι η μεγιστοποίηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας και η αύξηση της παραγωγικότητας των χαμηλόμισθων εργαζομένων. Μόνο αν καταφέρει με τέτοια μέτρα να ανεβάσει τα εισοδήματα αυτών που μπορούν να εργαστούν πάνω από το όριο της φτώχειας, η κυβέρνηση θα είναι σε θέση να κάμει το ίδιο και για αυτούς που δεν μπορούν να εργαστούν, χρησιμοποιώντας συμπληρωματικά μέτρα κοινωνικής πολιτικής».
Λαμβάνοντας υπόψη τα μέχρι σήμερα μέτρα που έχουν παρθεί για την καταπολέμηση της οικονομικής κρίσης στην Κύπρο, μια τέτοια πολιτική μοιάζει μακρινή. Οι περικοπές στα επιδόματα των κοινωνικών ομάδων που, σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, βρίσκονται πιο κοντά στην απειλή της φτώχειας (πολύτεκνοι, μονογονιοί, ΑμεΑ κτλ.), σε συνδυασμό με τη συνεχώς αυξανόμενη ανεργία, μας φέρνουν μπροστά σε μια σκληρή διαπίστωση. Η φτώχεια και στην Κύπρο ήρθε για να μείνει και σίγουρα για να εξαπλωθεί, όσο δεν αντιμετωπίζεται από τον κύριο φορέα ευθύνης της, το κράτος.
Απόλυτη και σχετική φτώχεια
Η φτώχεια αποτελεί μία δύσκολη λέξη σε ό,τι αφορά στον ορισμό της. Η EAPN σε σχετική της έκθεση προσπαθεί να καθορίσει τη διαφορά μεταξύ της απόλυτης φτώχειας, που μπορεί να βιώνει ένας πολίτης, και της σχετικής φτώχειας, από την οποία κινδυνεύουν σήμερα και οι πιο πολλοί από τους χαμηλόμισθους ή άνεργους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η απόλυτη ή ακραία φτώχεια αφορά τους ανθρώπους που δεν μπορούν να καλύψουν ούτε τις βασικές ανάγκες για την επιβίωσή τους. Για παράδειγμα οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να πεθαίνουν από την πείνα, την έλλειψη καθαρού νερού, κατάλληλης στέγασης, επαρκούς ρουχισμού ή φαρμάκων, με αποτέλεσμα να παλεύουν για να μείνουν ζωντανοί. Αυτού του είδους η φτώχεια είναι πιο συχνή στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά μερικοί άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση (π.χ. οι άστεγοι ή οι Ρομά σε μερικούς οικισμούς) εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο αυτού του είδους της ακραίας φτώχειας.
Η σχετική φτώχεια συναντάται όταν ο τρόπος ζωής ή το εισόδημα κάποιων ανθρώπων είναι πολύ χειρότερος από τον αντίστοιχο τρόπο ζωής ή το εισόδημα του μέσου πολίτη των περιοχών, όπου διαβιούν αυτοί οι άνθρωποι. Πρακτικά οι άνθρωποι αυτοί αγωνίζονται για να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή και να συμμετέχουν σε κοινές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες με τους συμπολίτες τους. Όπως είναι φυσικό, τα όρια της σχετικής φτώχειας διαφέρουν σε σχέση με την περιοχή στην οποία αναφέρονται. Αν και οι επιπτώσεις της δεν είναι εξίσου ακραίες με αυτές της απόλυτης φτώχειας, η σχετική φτώχεια είναι ένα σημαντικό πρόβλημα πολύ επιβλαβές για τον άνθρωπο, σημειώνει η EAPN.
Της Λίας Παπαϊωάννου
0 comments