Εφηβεία: Μέρος Α

Η εφηβεία είναι το θυελλώδες πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Μια μεταβατική περίοδος από τον κόσμο της παιδικής ανεμελιάς στην ενήλικη ζωή. Από τα βάθη των αιώνων μέχρι και σήμερα, η εφηβεία αποτελεί την πιο γοητευτική ίσως περίοδο της ζωής. Εξακολουθεί όμως να παραμένει μια άγνωστη χώρα και για τους γονείς και για τον ίδιο τον έφηβο. Αυτό γιατί αν κάτι χαρακτηρίζει την εφηβεία, είναι το γεγονός ότι δεν είναι ούτε προβλέψιμη, ούτε γενικεύσιμη. Ας δούμε λοιπόν από κοντά τι τελικά είναι η εφηβεία.

Η εφηβεία είναι μια ηλικιακή περίοδος που μπορεί να αρχίσει από τα 10 και διαρκεί έως και τα 19 χρόνια. Χωρίζεται αναπτυξιακά σε 3 περιόδους: Στην πρώιμη εφηβεία (10-14), στη μέση εφηβεία (14-17) και στην όψιμη εφηβεία (πάνω από 17).

Στην αρχή της εφηβείας, η σωματική ανάπτυξη (όσον αφορά κυρίως στο μυοσκελετικό σύστημα, δηλαδή το ύψος, το βάρος κλπ.) είναι τόσο έντονη και θεαματική, που συγκρίνεται σε ρυθμό μόνο με την πρώτη βρεφική ηλικία. Οι έφηβοι βλέπουν τις πρώτες αλλαγές στο σώμα τους, όπως για παράδειγμα: να μεγαλώνουν τα γεννητικά όργανα (στα αγόρια), το στήθος στα κορίτσια, να αυξάνεται η τριχοφυΐα και να βαραίνει η φωνή. Φυσικά, ένας πολύ μεγάλος σταθμός για την αρχή της εφηβείας στα κορίτσια είναι η περίοδος, που έρχεται κατά μέσο όρο στα 12,5 χρόνια. Παράλληλα, δημιουργούνται απορίες: Κάθε έφηβος αναρωτιέται αν θα είναι όμορφος, αν θα γίνει ψηλός κλπ. Όσον αφορά στο σεξουαλικό ενδιαφέρον, ο έφηβος ενδιαφέρεται -σε πλατωνικό επίπεδο- για το άλλο ή, πιο σπάνια, για το ίδιο φύλο. Ένας κίνδυνος σε αυτή την περίοδο είναι ο έφηβος να έχει αναπτυχθεί πολύ (πιθανώς και νωρίτερα από την αναμενόμενη ηλικία) και να δυσκολεύεται να διαχειριστεί το σώμα του, τα συναισθήματα και τη σεξουαλικότητά του, γιατί ο ρυθμός με τον οποίο ωριμάζει ψυχοκοινωνικά δε συμβαδίζει με τη σωματική του ανάπτυξη.

Στη μέση εφηβεία, ο έφηβος μπαίνει σε μια περίοδο ενδοσκόπησης και συναναστροφής με άτομα της ηλικίας του. Από την άλλη, απομονώνεται από τους ενήλικους.  Όσον αφορά στο σεξ, πειραματίζεται έντονα και είναι πιθανό να αποκτήσει ολοκληρωμένες σεξουαλικές σχέσεις, συνήθως με συνομηλίκους του. Καθώς δεν ενδιαφέρεται για το μέλλον και είναι προσκολλημένος στο παρόν, συνήθως δεν μπορεί να καταλάβει τις πιθανές επιπτώσεις των πράξεών του, δεν μπορεί να κάνει υποθέσεις και θεωρεί ότι σε εκείνον δεν πρόκειται να συμβεί τίποτα κακό. Έτσι, είναι πολύ πιο εύκολο να αναπτύξει συμπεριφορές υψηλού κινδύνου (π.χ. ναρκωτικά, αλκοόλ κλπ.).

 Στην όψιμη εφηβεία, ο έφηβος αποκτά την ικανότητα να έχει μια λειτουργική σχέση τόσο με τους άλλους, όσο και με το σύντροφό του. Σταματά πια να κινείται μόνο με γνώμονα τον αυθορμητισμό, τον εγωισμό και το ναρκισσισμό. Έχει πιο ρεαλιστικές απαιτήσεις από το σύντροφο, οι σχέσεις του διαρκούν περισσότερο και βασίζονται στη συντροφικότητα.

Η προσπάθεια των παιδιών να αποδεχτούν τις αλλαγές που τους συμβαίνουν και να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα έχει αντίκτυπο στο συναισθηματικό τους κόσμο και τα κάνει συνήθως να έχουν κάποιες από τις παρακάτω αντιδράσεις :
•    Ο έφηβος φοβάται και ανησυχεί για τη σωματική του εμφάνιση και σεξουαλική καταλληλότητά του
•    Επιδιώκει τη μοναξιά
•    Νιώθει εύκολα ανία
•    Είναι νευρικός και πολλές φορές εχθρικός απέναντι στους άλλους και σε κάθε μορφή εξουσίας
•    Ονειροπολεί και είναι ευσυγκίνητος
•    Έχει αντιδραστική στάση προς το αντίθετο φύλο, μέχρι να αποσαφηνίσει το ρόλο των φύλων
•    Δεν είναι σταθερός στις αποφάσεις τους
•    Έχει κριτική διάθεση έναντι των άλλων και αμφισβητεί όλους αυτούς που φροντίζουν για το «καλό» του κόσμου, προκαλώντας το κακό του
•    Προσπαθεί να ορίσει τα «πιστεύω» του και να τα υπερασπιστεί
•    Διεκδικεί «τα δικαιώματά του»
•    Νιώθει πως μόνο αυτοί που βιώνουν την ίδια κατάσταση μπορούν να τον καταλάβουν και για αυτό είναι στενά συνδεδεμένος με τις παρέες συνομηλίκων του .

Σχέσεις του εφήβου με συνομήλικους

Όταν μπαίνει κανείς στην εφηβεία, οι παρέες αποκτούν πολύ μεγάλη σημασία. Για τους έφηβους, η φιλία αποτελεί ένα ασφαλές καταφύγιο, που τους επιτρέπει να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα και να επιτυγχάνουν τους στόχους τους.
Οι συνομήλικοι τον βοηθούν αφενός να αφομοιώσει αυτά που του συμβαίνουν, καθώς βιώνουν και αυτοί την ίδια κατάσταση και αφετέρου συμβάλλουν στην ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων του. Το κομμάτι αυτό είναι σημαντικό, γιατί στην εφηβεία θεμελιώνονται τα πρότυπα σχέσεων που ισχύουν και στις μετέπειτα σχέσεις της ενήλικης ζωής. Το παιδί, που κατά την ενηλικίωση του δεν έμαθε να θέτει τα σωστά θεμέλια για μια σχέση, είναι πιθανό να δυσκολευτεί στις διαπροσωπικές του σχέσεις και ως ενήλικος.

Συνοπτικά οι συνομήλικοι για τον έφηβο είναι:
•    Άτομα που τον καταλαβαίνουν
•    Ομάδα που «συμπάσχει» με τον ίδιο
•    Ομάδα από την οποία μπορεί να αντλήσει δύναμη
•    Άτομα με τα οποία μπορεί να διασκεδάσει
•    Μέσο κοινωνικοποίησής του
•    Πρόσωπα με τα οποία μπορεί να αναπτύξει φιλίες και να μοιραστεί τις απορίες του
•    Ομάδα που τον βοηθά να πειραματιστεί στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του και την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του (πχ. Μια φιλία θέτει όρια στον εγωισμό)
Είναι αναγκαίο για τους περισσότερους έφηβους να είναι αποδεκτοί στις ομάδες συνομηλίκων τους. Γι’ αυτό τους ενδιαφέρει πολύ τι σκέφτονται οι φίλοι τους, θέλουν να έχουν παρέες, ακολουθούν το μοντέλο συμπεριφοράς της παρέας τους και μιμούνται με πάθος τους τρόπους και τη μόδα της ομάδας στην οποία ανήκουν. Λίγοι είναι αυτοί που διαθέτουν «ανοσία» στην κοινωνική απόρριψη.


Έλενα Σουρουλλά Kay - Ψυχολόγος, Ειδ. Ψυχοθεραπεύτρια