Η Μονογονεϊκότητα είναι γένους Θηλυκού

«Από αυτή τη στιγμή και μετά εάν αισθάνθηκες σαν θύμα πες στον εαυτό σου ότι δε θα είσαι πια θύμα στα δικά σου μάτια, ούτε στα μάτια κανενός. Ως γυναίκα και ως μητέρα είσαι γεμάτη δύναμη...», αυτά και άλλα πολλά γράφει η Andrea Engber, γνωστή Αμερικανίδα δημοσιογράφος, ιδρύτρια του National Organisation of Single Mothers και άγαμη μητέρα η ίδια, στο βιβλίο της για τις «μοναχικές μητέρες». Και είναι θαρρώ αλήθεια τα όσα λέει. Η δύναμη της μάνας είναι κάτι το ξεχωριστό μπροστά σε κάθε κίνδυνο και δυσκολία. Αυτό το αποδεικνύουν καθημερινά οι χιλιάδες άγαμες μητέρες στον αγώνα που δίνουν, για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Τα προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν καθημερινά; Πολλά. Και δεν αφορούν μόνο την κούραση και τη μοναξιά. Αλλά δυστυχώς είναι πιο ουσιαστικά. Όπως η εργασία, η οικονομική τους ευημερία, η κριτική απ’ τους «απέξω»..

Η ετικέτα
Οι μονογονεϊκές οικογένειες, σαν ορισμός, περικλείει ένα σωρό κατηγορίες γονέων και οικογενειών, γυναικών κυρίως, αλλά και κάποιον αντρών, που όμως κουβαλούν πάνω τους την ίδια ετικέτα. Φυσικά και είναι πολύ διαφορετικό να έχεις χωρίσει, αλλά να υπάρχει ένας πρώην σύζυγος που σε υποστηρίζει έστω και οικονομικά, διαφορετικό να είσαι ανύπαντρος χωρίς σύντροφο, διαφορετικό να έχει πεθάνει ο άντρας ή η γυναίκα σου και άλλο να σε έχει εγκαταλείψει και να μη σου παρέχει καμία απολύτως βοήθεια. Και παρόλο που η κάθε μια από τις πιο πάνω περιπτώσεις είναι ξεχωριστή, εντούτοις οι δυσκολίες, πρακτικές όσο και συναισθηματικές, που αντιμετώπισαν στην πορεία τους είναι πάνω κάτω οι ίδιες. Το ίδιο ισχύει, φυσικά, για όλες τις μοναχικές μητέρες του κόσμου. Είτε το επέλεξαν, είτε όχι. Γυναίκες χωρισμένες με παιδιά, ανύπαντρες μητέρες ή χήρες, γυναίκες που επέλεξαν μόνες τους να υιοθετήσουν ένα παιδί ή να τεκνοποιήσουν μέσα από τράπεζα σπέρματος.

Τι είναι μονογονεϊκή οικογένεια στην τελική
Ο ορισμός που δίνεται από τον Παγκύπριο σύνδεσμο μονογονεϊκών οικογενειών και φίλων για τις μονογονεϊκές οικογένειες είναι ακριβώς αυτός, ότι η μονογονεϊκή οικογένεια είναι αυτή στην οποία ένας γονέας χωρίς σύζυγο, ανεξάρτητα από το λόγο για τον οποίο έχει μείνει μόνος/-η και ανεξάρτητα από την ύπαρξη άλλων ενήλικων μελών στην οικογένεια, ζει με ένα τουλάχιστον ανύπαντρο παιδί εξαρτημένο από αυτόν/-η. Τα τελευταία χρόνια, αυτή η μορφή οικογένειας έχει αυξηθεί δραματικά και δεν είναι φαινόμενο που απασχολεί την Κύπρο, αλλά και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δυστυχώς, οι μονογονεϊκές οικογένειες και τα θέματα που τις απασχολούν ακόμη και σήμερα βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνικής συζήτησης. Και μακάρι να ήταν μόνο αυτό. Το κοινωνικό στίγμα που τις ακολουθεί δυσχεραίνει ακόμα πιο πολύ την κατάσταση.

Οι διάφορες προσεγγίσεις
Υπάρχουν δύο προσεγγίσεις για τη μονογονεϊκή οικογένεια και είναι εκ διαμέτρου αντίθετες. Από τη μια, η πρώτη προσέγγιση λέει πως είναι μια ανεπιθύμητη κατάσταση, αφού έχει κυρίως αρνητικές συνέπειες στα παιδιά και στο θεσμό της οικογένειας. Θεωρεί πως τα παιδιά που ανατρέφονται σε τέτοιου είδους οικογένειες είναι συνήθως κακοί μαθητές, πιο επιρρεπείς στη χρήση ουσιών και παρουσιάζουν αντικοινωνική και αντιδραστική συμπεριφορά. Από την άλλη, η δεύτερη προσέγγιση, υποστηρίζει πως τα πράγματα δεν είναι και τόσο τραγικά και πως τα παιδιά που προέρχονται από μονογονεϊκές οικογένειες δεν έχουν χειρότερη εξέλιξη από τα παιδιά των διγονεϊκών οικογενειών. Αυτό που τελικά επηρεάζει αρνητικά ένα παιδί είναι οι κοινωνικοοικονομικές και ψυχολογικές συνθήκες που βιώνει και αυτές δεν είναι πάντα απόρροια του καθεστώτος της μονογονεϊκότητας. Οι ψυχολόγοι επισημαίνουν ότι η μονογονεϊκή οικογένεια σε πολλές περιπτώσεις είναι προτιμότερη από μια διγονεϊκή κατάσταση, ειδικά εάν υπάρχουν τσακωμοί, χρήση ουσιών, σωματική ή ψυχολογική βία.

Η μονογονεϊκή οικογένεια σε ποσοστά
Σήμερα αντιπροσωπεύουν περίπου το 3% όλων των ευρωπαϊκών οικογενειών και το 9% των οικογενειών με παιδιά. Στην Κύπρο δε, οι εγγεγραμμένες μονογονεϊκές οικογένειες αποτελούν το 5%. Επιπλέον, με βάση τα στοιχεία του συστήματος της Κοινωνικής Υπηρεσίας της Κύπρου, ο αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών ανέρχεται στις 4514, 2085 από αυτές εργάζονται, ενώ οι υπόλοιπες 2429 βοηθούνται, λόγω ανεργίας ή ασθένειας. Όπως και να έχει, πιθανολογείται πως είναι πολύ περισσότερες, γιατί οι πιο πάνω μετρήσεις έχουν γίνει το 2001 και την τελευταία δεκαετία ο αριθμός των διαζυγίων έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Οι γυναίκες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία τον μονογονέων και τα ποσοστά φτάνουν το 91%. Την ώρα που σε κάποιες χώρες του εξωτερικού, όπως η Νορβηγία και η Ολλανδία, τα επιδόματα προς τις άγαμες μητέρες αυξάνονται, σε σημείο που πολλές γυναίκες επιλέγουν οι ίδιες να μην παντρευτούν για οικονομικούς λόγους, στην Κύπρο από την άλλη, αν και έχουν γίνει βήματα βελτίωσης, βρισκόμαστε ακόμα στη θέσπιση του νόμου για το μηνιαίο επίδομα σε μονογονεϊκες οικογένειες, οι οποίες δε βρίσκονται απαραίτητα στο όριο της φτώχειας. 

Η πολιτεία και η πρόνοια
Κάπου είχα διαβάσει πως η μονογονεϊκότητα και η φτώχεια πάνε μαζί και είναι γένους θηλυκού. Και υπάρχουν αποδείξεις για τα όσα λέω. Οι μονογονεϊκές οικογένειες αποτελούν μια κατεξοχήν «ευπαθή» ομάδα του πληθυσμού. Και ο λόγος; Τα δύο μέτωπα που έχουν ανοικτά. Οι οικογενειακές ευθύνες και η εργασιακή ζωή. Οι οικογενειακές ευθύνες αφορούν κυρίως τα οικονομικά της οικογένειας και εξαρτώνται τόσο από τη συνεισφορά του πρώην συντρόφου- πατέρα, αλλά και των άλλων οικογενειακών και κοινωνικών δικτύων βοήθειας που υπάρχουν. Σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, οι κοινωνικοοικονομικές παροχές για την προστασία είναι αρκετές. Τα μέτρα που έχουν θεσπιστεί στοχεύουν στη διασφάλιση του επιπέδου διαβίωσης των οικογενειών αυτών σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο. Στην Κύπρο, τα πράγματα είναι ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο με μοναδικό νομοθετικό έργο, που να καλύπτει κατά κάποιο τρόπο τον ορισμό μονο-γονιός και τα δικαιώματά του, το νόμο περί Δημόσιων Βοηθημάτων και Υπηρεσιών, όπου καθιστά δυνατή την παροχή βοηθήματος σε μονογονιούς, έστω και αν αυτοί έχουν μια προσοδοφόρα εργασία. Επιπρόσθετα, στους μόνους γονείς, που πληρούν τα κριτήρια για δημόσιο βοήθημα, παραχωρούνται εκτός του ποσού για κάλυψη των βασικών τους αναγκών και επιπρόσθετα ωφελήματα όπως, επίδομα ενοικίου, κάλυψη δόσεων δανείου για ιδιοκατοίκηση, κάλυψη δημοτικών και άλλων παρόμοιων φόρων, μεταφορικά, δίδακτρα και τροφεία για φοίτηση σε κέντρο ημερήσιας φροντίδας και παιδοκομικούς σταθμούς, Πασχαλινό και Χριστουγεννιάτικο δώρο και η δυνατότητα, μετά από προσκόμιση σχετικής βεβαίωσης, έκδοσης κάρτας νοσηλείας για δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για τους ιδίους και τους εξαρτώμενούς τους.

Δικαιώματα άγαμης μητέρας
Όπως έχει αναφερθεί πιο πάνω, οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία των μονογονιών και κατέχουν συγκεκριμένα δικαιώματα, τα οποία τις καλύπτουν νομικά και ηθικά. Ένα βασικό δικαίωμα της μοναχικής μητέρας είναι η δικαστική αναγνώριση. Η μητέρα έχει το δικαίωμα να ζητήσει με αγωγή την αναγνώριση της πατρότητας του παιδιού της, όπως επίσης το ίδιο δικαίωμα έχει και το ίδιο το παιδί. Εάν το αποτέλεσμα της δικαστικής αναγνώρισης είναι θετικό, τότε το παιδί έχει ως προς όλα θέση τέκνου σε γάμο απέναντι και στους δύο γονείς του. Επίσης, η άγαμη μητέρα έχει το δικαίωμα της αξίωσης για τις δαπάνες τοκετού και οι οποίες είναι η αμοιβή του γιατρού, της κλινικής, της μαίας κτλ., όλα αυτά βέβαια κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως η μητέρα να είναι άγαμη και να γέννησε παιδί το οποίο έχει αναγνωριστεί από τον πατέρα. Σημαντικό είναι και το δικαίωμα της διατροφής. Η άγαμη μητέρα έχει το δικαίωμα να ζητήσει διατροφή από τον πατέρα του παιδιού, η οποία θα συμπεριλαμβάνει όλα τα προς το ζην αναγκαία, τροφή, οικία, θέρμανση, φάρμακα κλπ. Και τέλος, έχει το δικαίωμα της αποζημιώσεως, λόγω ηθικής βλάβης, σε περίπτωση που υπήρξε προσβολή της υγείας και της τιμής της.

Τα ουσιαστικά προβλήματα
Φυσικά και δεν αποκλείω το ενδεχόμενο, η μονογονεϊκή οικογένεια να είναι αποτέλεσμα επιλογής και όχι συνθήκης.  Δηλαδή ναι, εν έτει 2012, υπάρχουν και γυναίκες που επέλεξαν να υιοθετήσουν ένα παιδάκι και να το μεγαλώσουν μόνες τους ή κατέφυγαν στη λύση της τράπεζας σπέρματος και το έφεραν οι ίδιες στον κόσμο. Πολλές απ’ αυτές σίγουρα έχουν την οικονομική άνεση, αν όχι και την κοινωνική θέση, να το κάνουν με πολύ λιγότερες δυσκολίες..δυστυχώς όμως όχι όλες.
Στην κοινωνία μας, που η μητρότητα κάποτε λατρευόταν σαν ιερή πράξη, έχει καταντήσει να θεωρείται μια συνηθισμένη κατάσταση, ένας καθημερινός ρόλος... Άξια αναφοράς είναι η έκθεση που είδε το φώς της δημοσιότητας τον περασμένο Οκτώβρη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,  και που υπογραμμίζει ότι 85% των μόνων γονέων είναι γυναίκες ηλικίας 25-65 και αυτές οι γυναίκες είναι στατιστικά λιγότερο μορφωμένες από τους άντρες, αντιμετωπίζουν υψηλότερο επίπεδο ανεργίας, είναι κακοπληρωμένες, καθώς και υποφέρουν τόσο από κακή υγεία, όσο και από την αύξηση του επιπέδου του στρες που οφείλεται στην «εύθραυστη» κοινωνικά κατάστασή τους. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολά, αφού οι περικοπές δαπανών εκ μέρους του κράτους μειώνουν τη δυνατότητα των γυναικών να μεγαλώνουν παιδιά ως μόνες μητέρες και κάνει τη ζωή τους ακόμα πιο δύσκολη.  Γιατί στην τελική το πρόβλημα δε θα λυθεί μ’ ένα επίδομα. Και είναι εμφανές πως ούτε το κράτος ούτε οι εργοδότες έχουν τη διάθεση να προσφέρουν τα ευέλικτα ωράρια που δικαιούνται μεταξύ άλλων, και οι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών. Αντιθέτως, θα βρεθούν  αντιμέτωποι με σχόλια, πίεση, εκφοβισμό και απειλές. Μια γυναίκα που μεγαλώνει μόνη της το ή τα παιδιά της, είναι απόλυτα λογικό πως χρειάζεται ένα πιο ευέλικτο ωράριο εργασίας και φυσικά τη κατανόηση από τον εργοδότη της. Τα δεδομένα όμως είναι πολύ διαφορετικά, αφού χωρίς το νομικό πλαίσιο στο εργατικό δίκαιο να τις καλύπτει, λίγα μπορούν να επιτευχθούν. Ειδικά σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή που διανύουμε,  οι ασθενείς ομάδες την πληρώνουν και οι άγαμες-εργαζόμενες μητέρες δε θα αποτελέσουν την εξαίρεση.
Γεγονός που οδηγεί σε ένα άλλο, επίσης πολύ βασικό πρόβλημα που είναι η ανυπαρξία νόμων, οι οποίοι προστατεύουν από την απόλυση, και η οποιαδήποτε ψυχολογική ή πρακτική υποστήριξη. Η Κρατική πρόνοια, λοιπόν, δε θα πρέπει να περιορίζεται στα επιδόματα, που κι αυτά είναι μηδαμινά και στην ουσία δε καλύπτουν τις ανάγκες μιας οικογένειας σήμερα, αλλά να προσφέρει στη γυναίκα που αγωνίζεται να μεγαλώσει τα παιδιά της ουσιαστική βοήθεια.
Σοβαρό πρόβλημα, επίσης, θεωρείται η φύλαξη και φροντίδα των παιδιών. Καλό θα ήταν να αυξηθούν οι κρατικοί βρεφονηπιοκομικοί σταθμοί, ώστε να μπορούν οι μόνοι-γονείς να αφήνουν τα παιδιά τους και να εργαστούν. Ακόμη, πολύ σημαντική βοήθεια θα ήταν η αν όχι δωρεάν, σίγουρα η χαμηλού κόστους παροχή νομικής στήριξης για τις άγαμες μητέρες, έτσι ώστε να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους και να τα διεκδικούν. Και τέλος, επιχορηγήσεις σε μη- κρατικούς οργανισμούς όπως το ΠΑΣΜΟΙΦ, ο παγκύπριος σύνδεσμος για τις μονογονεϊκές οικογένειες

Μια νέα μορφή οικογένειας, μια νέα γενιά μαμάδων γεννιέται... Σημασία έχει ότι παρά την ανικανότητα της κοινωνίας να καλύψει τις ουσιαστικές και πραγματικές ανάγκες των μονογονεϊκών οικογενειών, εξαιτίας ενός αδύναμου συστήματος, αλύγιστων εργοδοτών που αδυνατούν να αναγνωρίσουν το πρόγραμμα μιας μοναχικής μητέρας, οι περισσότερες τα καταφέρνουν μια χαρά. Χιλιάδες γυναίκες όχι μόνο επιβίωσαν της μοναχικής μητρότητας, αλλά έγιναν πολύ πιο δυνατές, έχοντας ανακαλύψει κρυμμένα χαρίσματά τους. Η Andrea Engber  γράφει «Πριν να ενδώσεις στη μόδα του Αγίου Βαλεντίνου και να πνιγείς σε τόνους σοκολάτας, σκέψου πως η Αφροδίτη, η θεά του Έρωτα και της ομορφιάς, ήταν μια μοναχική μητέρα πολλών παιδιών» και η συμβουλή της «Αναγνώρισε τη θεά που ζει μέσα σου. Να είσαι περήφανη για την ικανότητα να φροντίζεις τον εαυτό σου και τα παιδιά σου και να θυμάσαι... ότι είσαι μια ηρωίδα!».

της Ζήνας Στυλιανού