Η υγεία… σε κρίση!

Όταν μία χώρα, στην οποία το Γενικό Σύστημα Υγείας δεν εφαρμόζεται, δέχεται το «χτύπημα» της οικονομικής κρίσης, οι προκλήσεις στη δημόσια υγεία πολλαπλασιάζονται. Πάγωμα προσλήψεων μαζί με αύξηση ασθενών , υψηλές δαπάνες υγείας για την τσέπη του πολίτη μαζί με τιμές «φωτιά» στον τομέα της ιδιωτικής περίθαλψης, είναι όλα στοιχεία που αν δεν αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, κινδυνεύουν να έχουν τρομακτικές επιπτώσεις στο επίπεδο ζωής των πολιτών και στη βιωσιμότητα των δομών της δημόσιας υγείας.

Είναι τρομακτικό το να σκεφτεί κανείς ότι το Γενικό Σχέδιο Υγείας της χώρας αποτελούσε εξαγγελία από το 2002 και ακόμα δεν έχει εφαρμοστεί. Γίνεται ακόμα πιο τρομακτικό αν σκεφτεί κανείς ότι η οικονομική κρίση είναι παρούσα στην Κύπρο εδώ και αρκετό καιρό, με αποτέλεσμα τα μέτρα περικοπών και στον τομέα της υγείας να μας περιμένουν στην «επόμενη γωνία». Τη στιγμή που οι πολίτες στρέφονται αγωνιωδώς προς την πολιτεία για να καλύψουν όσες περισσότερες ανάγκες τους γίνεται, με το μικρότερο δυνατό κόστος, ο τομέας της υγείας αποδεικνύεται ανεπαρκής και στενάζει υπό το βάρος των αυξημένων αναγκών.

Οι περισσότεροι από εμάς έχουν ήδη βιώσει εμπειρικά τις αντιξοότητες που συνοδεύουν το δημόσιο τομέα της υγείας. Για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος, που στον καθένα φαίνεται επείγον την ώρα που το βιώνει, έχουμε αναγκαστεί να περιμένουμε με τις ώρες, για να δούμε ένα γιατρό που συχνά δεν προλαβαίνει να μας αφιερώσει παρά λίγα λεπτά από το χρόνο του, τρέχοντας από κρεβάτι σε κρεβάτι των ΤΑΕΠ των νοσοκομείων. Την εικόνα αυτή επιβεβαίωσε και ο ίδιος ο πρώην Υπουργός Υγείας, κος Σταύρος Μαλάς, σε διάσκεψη Τύπου, όπου προέβη στον απολογισμό του έργου του Υπουργείου για τα έτη 2011 – 2012. Όπως παραδέχτηκε ο πρώην υπουργός Σταύρος Μαλάς, η αναλογία γιατρών – ασθενών στη δημόσια υγεία είναι 1 προς 1000, ενώ θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον τρεις γιατροί για κάθε χίλιους ασθενείς.

Την ίδια στιγμή οι προσλήψεις ιατρικού προσωπικού, λόγω οικονομικής κρίσης, γίνονται με το σταγονόμετρο,  οδηγώντας αρκετούς νέους επιστήμονες σε φυγή στο εξωτερικό, ενώ για τους νοσηλευτές οι προσλήψεις έχουν πρακτικά παγοποιηθεί, με περισσότερους από 600 άνεργους νοσηλευτές να περιμένουν στη λίστα των διοριστέων ήδη από τον Μάιο του 2012 (αριθμός που αυξήθηκε με την αποφοίτηση νέων νοσηλευτών από την τριτοβάθμια εκπαίδευση). Η κατάσταση αυτή δε φαίνεται να αλλάζει για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, καθώς όπως προβλέπουν οι αντιπροτάσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Τρόικα, η αναλογία προσλήψεων/ αφυπηρετήσεων θα διαμορφωθεί για την επόμενη τετραετία στο 1/ 4.

Πόσα λάθη είμαστε σε θέση να συγχωρήσουμε;
Πρέπει να αντιληφθούμε ότι η αναλογία 1 προς 1000, που όπως αναφέρθηκε ήδη αντιστοιχεί στους γιατρούς και τους ασθενείς στο δημόσιο τομέα της υγείας , κρύβει περισσότερους κινδύνους από τη (δεδομένη) ταλαιπωρία των ασθενών, που περιμένουν να εξυπηρετηθούν από ένα γιατρό συχνά κατάκοπο.  Όσο καλούς επιστήμονες κι αν έχουμε, όσο κι αν εμπιστευόμαστε τη ζωή μας σε ανθρώπους με ήθος και γνώσεις, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι άνθρωποι, που αντιμετωπίζουν μια τρομακτική πίεση να ανταπεξέλθουν σωστά σε ελάχιστο χρόνο στις διαγνώσεις τους και στη νοσηλεία, που ενδεχομένως θα χρειαστεί να προσφέρουν. Και τότε αναδεικνύεται η άλλη πλευρά του προβλήματος. Πόσα ιατρικά λάθη θα είμαστε σε θέση να συγχωρήσουμε, αν αυτή η απίστευτη κατάσταση συνεχιστεί;

Την οριακή κατάσταση που επικρατεί στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας και τις πιέσεις που υφίστανται κατά την άσκηση των καθηκόντων τους ιατροί και νοσηλευτές επεσήμανε προς εκπροσώπους του Τύπου και ο Πρόεδρος του κλάδου των νοσηλευτών, Γιώργος Φλουρέντζου, μετά από πρόσφατη επίσκεψή του στην εντατική μονάδα νεογνών του Μακάριου Νοσοκομείου. Ο κος Φλουρέντζου έκανε λόγο για κατάσταση παρατεταμένης πίεσης στο προσωπικό της μονάδας που, λόγω της κρίσης και της αύξησης της προσέλευσης στα δημόσια νοσοκομεία, καλείται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες πολύ περισσότερων νεογνών απ’ όσα η μονάδα έχει σχεδιαστεί να δέχεται. Ο ίδιος ζήτησε την άμεση παρέμβαση του Υπουργείου για την κατάσταση που επικρατεί, σημειώνοντας ότι αυτή μπορεί να οδηγήσει και σε λάθη, ενώ τόνισε πως αν συνεχιστεί η ίδια εικόνα, ούτε το ιατρικό, αλλά ούτε και το νοσηλευτικό προσωπικό θα μπορέσει να ανταπεξέλθει στους ρυθμούς που θα έπρεπε.

Συμφόρηση στη δημόσια υγεία
Θα πρέπει να θεωρηθεί δεδομένο ότι οι πολίτες της χώρας θα συνεχίσουν να απευθύνονται σε μεγαλύτερο ποσοστό προς τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας, όσο η κρίση συνεχίζεται και κορυφώνεται. Οι πολίτες δεν μπορούν να ξοδεύουν παραπάνω, πλέον ούτε ένα ευρώ από τον οικογενειακό τους προϋπολογισμό, τη στιγμή που καλούνται να ρυθμίσουν τη ζωή τους σε ένα κλίμα οικονομικής και εργασιακής ανασφάλειας.  Η αύξηση, λοιπόν, που σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας παρατηρήθηκε στην προσέλευση πολιτών στα δημόσια νοσοκομεία, το πρώτο εξάμηνο του 2012, δε θα σταματήσει εδώ. Μάλιστα ο κος Σταύρος Μαλάς, μικρό διάστημα πριν την παραίτησή του από το Υπουργείο Υγείας, εξέφρασε την πεποίθηση ότι τα πράγματα θα είναι πολύ χειρότερα του χρόνου.

Η προσπάθεια που γίνεται αυτό το διάστημα από το Υπουργείο Υγείας στοχεύει στην αποσυμφόρηση των ΤΑΕΠ.  Η τροποποίηση των κανονισμών για αύξηση των τελών για τους μη δικαιούχους και δικαιούχους ασθενείς στα κρατικά ιατρικά ιδρύματα και η εισαγωγή τέλους ύψους 10 ευρώ για περιστατικά που παρουσιάζονται στα Τμήματα Άμεσων και Επειγόντων Περιστατικών, έχουν ήδη ανακόψει προσωρινά το κύμα της αύξησης των περιστατικών των ΤΑΕΠ από τη στιγμή που ανακοινώθηκαν. Είναι όμως αυτή η σωστή προσέγγιση;

Δεδομένου πως η υγεία είναι άμεσα συνδεδεμένη με το βιοτικό επίπεδο των πολιτών ως ένα δημόσιο αγαθό, που στα αναπτυγμένα κράτη καθένας έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει, είναι η επιβολή τελών, που μπορεί να μοιάζουν μηδαμινά αλλά για κάποιους είναι αποτρεπτικά, η σωστή προσέγγιση στην αποσυμφόρηση των δημόσιων δομών της υγείας; Πρέπει να σημειώσουμε πως στην Κύπρο ήδη οι δαπάνες της υγείας που επιβαρύνουν τους ασθενείς ανέρχονται στο 50,2%, το μεγαλύτερο ποσοστό που συναντά κανείς σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρα μιλάμε για πολίτες που ήδη καλούνται να βάλουν το χέρι βαθιά στην τσέπη. Μια τσέπη που όσο περνάει ο καιρός θα κρύβει όλο και λιγότερα έσοδα.

Ένα σημαντικό βήμα είναι η έναρξη του διαλόγου με τα ιδιωτικά νοσηλευτήρια για τη μείωση των τιμών τους. Είναι σημαντικό, καθώς ο ιδιωτικός τομέας στο φάκελο «Υγεία» στην Κύπρο έχει αποτελέσει διαχρονικά ένα βασικό βραχίονα που, λόγω της μαζικής στροφής των πολιτών προς το δημόσιο τομέα, αντιμετωπίζει προβλήματα βιωσιμότητας. Εάν στεφθεί με επιτυχία η προσπάθεια για υιοθέτηση τιμολογιακής πολιτικής, που συμπλέει με τα νέα δεδομένα στην Κύπρο της οικονομικής κρίσης, τότε θα αποτελέσει ένα σημαντικό πρώτο βήμα αντιμετώπισης των προκλήσεων της υγείας. Ευχάριστη έκπληξη αποτελεί το γεγονός ότι η προσπάθεια στηρίζεται από όλο τον πολιτικό κόσμο, αλλά και από τον Παγκύπριο Ιατρικό Σύλλογο,  που αναγνωρίζει ότι ο τομέας της Υγείας… νοσεί.

Ανάγκη ολοκληρωμένου σχεδιασμού
Περισσότερο από ποτέ αναδεικνύεται η ανάγκη επίσπευσης της εφαρμογής του ΓΕ.Σ.Υ. στη χώρα. Οι… «αισιόδοξες» προβλέψεις του Υπουργείου Υγείας τοποθετούν την εφαρμογή του στο 2015, αλλά οι πραγματικές συνθήκες του τομέα της υγείας στην Κύπρο αναζητούν εντατικότερους ρυθμούς. Αυτή τη στιγμή, όσο ποτέ άλλοτε, χρειάζεται συνεργασία μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων και των επαγγελματιών του χώρου της υγείας. Χρειάζεται αξιοπιστία και σχεδιασμός, καθώς με την οικονομική κρίση μπορεί να διακυβεύονται πολλά, αλλά το μόνο πεδίο που θα πρέπει να είναι προστατευμένο είναι η υγεία.

Η αλήθεια είναι πως οι εξαγγελίες δίνουν και παίρνουν. Το ίδιο και οι προτάσεις και οι καταγγελίες της αντιπολίτευσης. Προκειμένου όμως να μη γίνει η υγεία βορά της προεκλογικής πολιτικής, που υιοθετούν κόμματα και υποψήφιοι για την Προεδρία, χρειάζεται συνεργασία και συζήτηση όλων των προτάσεων. Και χρειάζεται δράση. Είναι αναγκαίο οι πολιτικοί να στρέψουν το βλέμμα τους στο τεράστιο πρόβλημα της δημόσιας υγείας και να μπορέσουν, είτε να φέρουν σε ισορροπία την προσέλευση των πολιτών σε δημόσια νοσοκομεία και ιδιωτικές κλινικές, μέσα από την εφαρμογή μιας τιμολογιακής πολιτικής με την οποία θα μπορεί να συμβιβαστεί η τσέπη του πολίτη, είτε να απευθυνθούν στο πρόβλημα της υποστελέχωσης άμεσα, προτού γίνουν ασυγχώρητα λάθη, δίνοντας προτεραιότητα στις προσλήψεις στο χώρο της υγείας, έναντι των υπολοίπων υπηρεσιών. Κι είναι στο χέρι της νέας Υπουργού Υγείας, κας Ανδρούλας Αγρότου, να δώσει δείγμα γραφής προς αυτές τις επείγουσες κατευθύνσεις.

Το δεδομένο είναι πως τα χρόνια που έρχονται θα είναι δύσκολα στον τομέα της οικονομίας. Θα χρειαστεί καιρός για να ορθοποδήσουμε. Ας μην προσθέσουμε στα δεδομένα της εξίσωσης του μέλλοντος και αυτό της επιδείνωσης των υπηρεσιών υγείας στην Κύπρο.


Οι επιπτώσεις της κρίσης στην υγεία των πολιτών
Στις προκλήσεις, που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο τομέας της υγείας στην Κύπρο, προστίθενται και οι πραγματικές επιπτώσεις που φέρνει στην υγεία των πολιτών η οικονομική κρίση. Ήδη τα στοιχεία εμφανίζουν μια σημαντική αύξηση στα ψυχολογικά νοσήματα, με την κατάθλιψη να κρατά γερά τα «ηνία» της λίστας των ψυχικών νοσημάτων. Σύμφωνα με δημοσίευμα στο επιστημονικό περιοδικό «The Cyprus Health Journal», ο Δρ. Γεώργιος Σαμούτης, επικεφαλής του τομέα υγείας του Think Tank Θουκυδίδης, επισημαίνει ότι, όπως δείχνουν τα διεθνή παραδείγματα, η υγεία των πολιτών που πλήττονται από την οικονομική κρίση πρόκειται να επιβαρυνθεί, καθώς θα ενταθεί η αποφυγή της χρήσης ακριβών υπηρεσιών υγείας  από μεγάλο ποσοστό των πολιτών, αλλά θα συνεχιστούν οι επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των ευπαθών κυρίως κοινωνικών ομάδων (όπως οι ηλικιωμένοι, οι άποροι κτλ.).

Παράλληλα, σε χώρες που πλήττονται από την οικονομική κρίση έχει παρατηρηθεί αύξηση της κατάχρησης του αλκοόλ και η εμφάνιση ασθενειών που είχαν από χρόνια ξεχαστεί, λόγω του αυξητικού κύματος μετανάστευσης από τρίτες χώρες. Είναι προβλήματα που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε και εδώ. Και η βελτίωση των υποδομών στον τομέα της Υγείας είναι η μόνη μέθοδος πρόληψης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των προκλήσεων.


Της Λίας Παπαϊωάννου