Άμβλωση: Νομικό ή Ηθικό το ζήτημα;

Είναι ίσως από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα που απασχολούν τις κοινωνίες παγκοσμίως. Ένα θέμα με έντονες ηθικές πτυχές, που απασχολεί σε ίσο βαθμό κοινωνία, νομοθέτη αλλά και θρησκευτικούς φορείς. Αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο, κυρίως της σύγχρονης εποχής, που όμως έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας, αφού σύμφωνα με έρευνα της Εθνικής Στατιστικής υπηρεσίας της Ισπανίας, κάθε 11 δευτερόλεπτα πραγματοποιείται μια άμβλωση στην Ευρώπη και έτσι προκαλείται ο θάνατος σε 2.725.820 έμβρυα ετησίως. Νομικά κατοχυρωμένο. Ηθικά;


Αιτίες ή Αφορμές ;

Είναι πλέον δεδομένο πως τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί κατακόρυφα ο αριθμός των εκτρώσεων, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και στην Κύπρο. Οι λόγοι πολλοί. Όπως για παράδειγμα, οι διάφοροι προγεννητικοί έλεγχοι που γίνονται με τη βοήθεια της τεχνολογίας, έτσι ώστε να προγνωστούν γενετικές ασθένειες που πιθανόν να αναπτύξει το έμβρυο, αφού γεννηθεί, δηλαδή σε μια πολύ μεταγενέστερη ηλικία. Έτσι πολλά έμβρυα σκοτώνονται με την πιθανότητα και μόνο εξέλιξης μιας ασθένειας. Είναι σημαντικό, όπως τονίζεται από το σύνδεσμο Βιοηθικής Κύπρου, να γνωρίζουν οι γυναίκες πως δεν είναι απαραίτητο σε περίπτωση που υπάρχει η προδιάθεση για την ανάπτυξη κάποιας ασθένειας στο μέλλον, ότι και ο άνθρωπος που θα γεννηθεί δε θα είναι υγιής. Η λύση της έκτρωσης, όπως τονίζουν, θα πρέπει να επιλέγεται σε πολύ ειδικές και μεμονωμένες περιπτώσεις.

Επιπρόσθετα,  στόχος της κοινωνίας, αντί να προσπαθεί να βρει μια θέση πάνω στο θέμα, θα πρέπει να είναι η πρόληψη και η εξάλειψη του φαινομένου αυτού που όσο πάει και πληθαίνει. Είναι πραγματικότητα πως ακόμη και σήμερα εκτρώσεις λαμβάνουν χώρα με μοναδική αιτία την έλλειψη ενημέρωσης. Γιατί ναι μεν ο νόμος περί αμβλώσεων δεν είναι απαγορευτικός και είναι υπό όρους, αλλά είναι με τέτοιο τρόπο διαμορφωμένος που επί της ουσίας μπορεί να χωρέσει όλες τις περιπτώσεις των εκτρώσεων. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν τελικά η υποδομή της κοινωνίας μπορεί να δεχτεί κάποια μητέρα που είχε μιαν ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη για οποιονδήποτε λόγο και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες; Ακόμη και σήμερα, ορισμένοι γονείς, αλλά και τοπικές κοινωνίες, αντιμετωπίζουν μια πιθανή ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη με αυστηρότητα.  Ειδικοί ψυχολόγοι υπογραμμίζουν ότι ο σωστός τρόπος αντιμετώπισης ενός τέτοιου περιστατικού είναι ο γονιός να κρατήσει μια στάση συμπαράστασης και κατανόησης προς το παιδί, έτσι ώστε το παιδί να μην πληγωθεί ψυχικά και να καταφύγει στην έκτρωση ως αναγκαστική λύση.

Μια άλλη αιτία, η οποία μπορεί να οδηγήσει, κυρίως εν έτη 2012, στην απόφαση να κάνει έκτρωση είναι η οικονομική κρίση.  Ο οικονομικός παράγοντας είναι ένα θέμα που απασχολεί τις γυναίκες, αλλά και σε γενικό πλαίσιο τα ζευγάρια. Η περίοδος ύφεσης, που επικρατεί, προβληματίζει και επηρεάζει αρνητικά τη γυναίκα για το αν θα κρατήσει ή όχι ένα παιδί.  Υπάρχει πάντα και η περίπτωση να μην μπορούν να αντεπεξέλθουν στα άμεσα έξοδα της ανατροφής του. Σε έρευνα που διενέργησε πρόσφατα το Υπουργείο Υγείας, η οποία καταδείκνυε πως το 20% των γυναικών στην Κύπρο έχουν κάνει έκτρωση, είχε επίσης διαφανεί πως το 7% αφορούσε γυναίκες  ηλικίας από 18-24 ετών,  το 19,6% γυναίκες 25-44 ετών και το 38,8 % γυναίκες από 45 μέχρι 56 ετών. Είναι εμφανές ότι το μεγαλύτερο ποσοστό αμβλώσεων αφορά γυναίκες οι οποίες έχουν ήδη παιδία και οικογένεια και τονίζει ακόμα παραπάνω πως σε περιόδους κρίσης η αύξηση των μελών μιας οικογένειας θεωρείται πρόβλημα και όχι ευλογία.

Κύπρος και νομικό πλαίσιο

 Ο Κυπριακός ποινικός κώδικας δίνει το δικαίωμα της επιλογής της έκτρωσης στη γυναίκα, διαχωρίζοντας φυσικά το νομικά με το ηθικά επιτρεπτό και περνώντας ένα ξεκάθαρο μήνυμα πως η κοινωνία της Κύπρου, ναι, ανέχεται τελικά τις εκτρώσεις. Η κυπριακή νομοθεσία αποτελείται από τέσσερα βασικά άρθρα, τρία απαγορευτικά και ένα «υπό όρους». Τα πρώτα τρία προβλέπουν την απαγόρευση της άμβλωσης και απόπειρας ή προμήθειας φαρμάκων που έχουν σκοπό την άμβλωση και το τέταρτο, προβλέπει για τον ιατρικό τερματισμό της εγκυμοσύνης. Κατά τα τρία πρώτα άρθρα, όποιος επιφέρει αποβολή οποιουδήποτε είδους με οποιοδήποτε μέσο, είναι ένοχος κακουργήματος και υπόκειται σε φυλάκιση δεκατεσσάρων χρόνων, ενώ η γυναίκα που με οποιοδήποτε μέσο προκαλεί αποβολή στον εαυτό της, τότε υπόκειται σε φυλάκιση επτά χρόνων. Από την άλλη, με βάση το τέταρτο άρθρο, κανένα πρόσωπο δε θα θεωρηθεί ένοχο των αδικημάτων που προβλέπονται στα πρώτα τρία άρθρα, αν η εγκυμοσύνη τερματίζεται από γιατρό που είναι εγγεγραμμένος, όταν υπάρχει πιστοποίηση από την αρμόδια αστυνομική αρχή, η οποία να βεβαιώνει πως η εγκυμοσύνη προκλήθηκε κατόπιν βιασμού ή περιστάσεις που δημιουργούν σοβαρό κλονισμό στην κοινωνική θέση της εγκύου ή του οικογενειακού της περιβάλλοντος (π.χ. αιμομιξία). Ή κατόπιν γνωμοδότησης δυο εγγεγραμμένων γιατρών, που να πιστοποιούν πως με τη συνέχεια της εγκυμοσύνης η ζωή της εγκύου τίθεται σε κίνδυνο ή θα προκληθεί φυσική, πνευματική ή ψυχική βλάβη τόσο στην έγκυο, όσο και στο έμβρυο με τη γέννησή του.  Είναι σημαντικό να τονιστεί σε αυτό το σημείο πως η Εκκλησία της Κύπρου, εγκρίνει την έκτρωση μόνο σε περιπτώσεις όπου η ζωή της μητέρας διατρέχει σοβαρό κίνδυνο. Για την ιστορία, κατά την περίοδο μετά την Τουρκική εισβολή του 1974, η Εκκλησία είχε συναινέσει να υποβληθούν σε εκτρώσεις οι Ελληνοκύπριες που ήταν θύματα βιασμού.

Δικαίωμα της γυναίκας ή του εμβρύου για ζωή;
Οι απόψεις για το νομικό πλαίσιο που ισχύει στην Κύπρο είναι πολλές και διαφορετικές. Πολλοί ισχυρίζονται πως οι νόμοι που υφίστανται και «υπό όρους» επιτρέπουν τη διεξαγωγή εκτρώσεων είναι απαράδεκτοι και επιμένουν στην απόλυτη ποινικοποίησή της. Άλλοι, και κυρίως η νομική υπηρεσία, διαφωνούν με τα πιο πάνω και τονίζουν πως η έκτρωση θα πρέπει να αποποινικοποιηθεί άμεσα, αφού καταπατάται το δικαίωμα του ανθρώπου, στην προκειμένη περίπτωση της γυναίκας, για διάθεση του σώματός της όπως η ίδια επιθυμεί.
Υπογραμμίζεται από πολλούς νομοθετικούς, αλλά και θρησκευτικούς φορείς ότι  το έμβρυο είναι φορέας ζωής και είναι μια οντότητα που φέρει ζωή και φιλοξενείται στο σώμα της γυναίκας, η οποία πρέπει να τύχει επαρκούς προστασίας από το νομοθέτη. Και έτσι, το νομικό πλαίσιο στην Κύπρο, με τον ποινικό κώδικα και τα τέσσερα άρθρα που έχουν αναφερθεί πιο πάνω, παρέχει όσο το δυνατόν περισσότερη προστασία στο έμβρυο. Ακόμα και με το τέταρτο, όπου διενεργούνται εκτρώσεις και σε ανήλικες, αυτό γίνεται όπου κρίνεται ιατρικώς απαραίτητο. Από την άλλη, με αυτό το νομοθετικό πλαίσιο η κυπριακή νομοθεσία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα της γυναίκας να αποφασίζει για το σώμα της, αφού αφήνει την απόφαση εξ’ ολοκλήρου στους επιστήμονες-γιατρούς. Τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών, όπως αυτό του δικαιώματός της σε ελεύθερη επιλογή και σύνεση για νόμιμη και ασφαλή διακοπή εγκυμοσύνης, διασφαλίζονται μέσα από διεθνείς συμβάσεις και διακηρύξεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως για παράδειγμα η σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διάκρισης κατά των γυναικών, την οποία η Κύπρος έχει επικυρώσει.
Το πρόβλημα είναι ακόμα πιο περίπλοκο απ’ όσο φαίνεται. Είναι σαφώς αναφαίρετο δικαίωμα της κάθε γυναίκας να πράττει όπως η ίδια θεωρεί σωστό για το σώμα της, όμως κάπου το δικαίωμα αυτό συγκρούεται και με τα δικαιώματα του εμβρύου και το δικαίωμα στη ζωή. Σημαντικό ερώτημα που τίθεται στην ανάλυση του πιο πάνω θέματος είναι το κατά πόσον το έμβρυο αποτελεί μέρος του σώματος της γυναίκας και αν αυτή έχει το δικαίωμα να λαμβάνει αποφάσεις για το σώμα της συμπεριλαμβανομένου και του εμβρύου ή αν το έμβρυο αποτελεί ξεχωριστή ανθρώπινη οντότητα και θα πρέπει να προστατευθεί.  Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα δικαιώματα του εμβρύου δεν έχουν προστατευθεί και δεν αναγνωρίζονται και θεωρείται πως αποκτά ανθρώπινη οντότητα αφού γεννηθεί. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου και εκεί η έκτρωση αποτελεί σημαντικότατο θέμα αντιπαράθεσης και στην πολιτική, αλλά και στην κοινωνία,  αναγνωρίζονται και διαφυλάσσονται τα δικαιώματα του εμβρύου από την Αμερικάνικη Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Παρ’ όλα αυτά όμως, μέχρι σήμερα ισχύει το δεδικασμένο της υπόθεσης Roe εναντίον Wade του 1973, στην οποία το Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο αποφάσισε ότι καμιά Πολιτεία δεν έχει δικαίωμα να απαγορεύσει την άμβλωση, αναγνωρίζοντας έτσι και το δικαίωμα της μητέρας να αποφασίσει η ίδια για το σώμα και φυσικά τη ζωή της (δικαίωμα οικογενειακού προγραμματισμού).
Είναι αλήθεια, πως μέσα από μια ορθή θεωρητική συνταγματική θεώρηση του δικαιώματος διάθεσης του κάθε πολίτη, κρίνεται αναγκαίο να αποποινικοποιηθούν οι αμβλώσεις, διότι είναι δικαίωμα της κάθε γυναίκας να διαθέσει τον εαυτό της και το κορμί της. Σημαντική διάκριση θεωρείται επίσης και το γεγονός ότι τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας δε διενεργούν αμβλώσεις σε καμία περίπτωση. Οι γυναίκες έχουν δικαίωμα στην ασφαλή, νόμιμη και επαγγελματική διαδικασία διακοπής μιας εγκυμοσύνης, όπως και σε υποστηρικτική συμβουλευτική, η οποία να παρέχεται δωρεάν από το κράτος.




Οι εκτρώσεις σε αριθμούς

Τα στοιχεία που υπάρχουν στην Κύπρο και αφορούν τον αριθμό των εκτρώσεων στις οποίες προχωρούν οι γυναίκες, ανήλικες και ενήλικες, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα, είναι λιγοστά. Σε μια πρόσφατη έρευνα που διενεργήθηκε στην Κύπρο από τον Οργανισμό Νεολαίας και αφορούσε και τις εκτρώσεις σε δείγμα μαθητών ηλικίας 14-18 ετών, το 24 % απάντησαν ότι έχουν σεξουαλικές σχέσεις και το 68% είχαν σεξουαλική δραστηριότητα πριν την ηλικία των 16 ετών. Στην ερώτηση, αν αντιμετώπισαν ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη το 10,5% που είχαν σεξουαλικές σχέσεις απάντησε θετικά. Σε μια άλλη έρευνα του Υπουργείου Υγείας, το 20% των γυναικών του δείγματος είχε κάνει έκτρωση τουλάχιστον μια φορά. Εξίσου σημαντικό είναι να αναφερθεί πως από τους 135 γυναικολόγους που υπάρχουν στην Κύπρο, σχεδόν όλοι, με εξαίρεση 2-3 γιατρούς που για ηθικούς λόγους δε διενεργούν εκτρώσεις, εφαρμόζουν μεθόδους διακοπής της εγκυμοσύνης.


Είναι αναμφίβολα ένα φαινόμενο που απασχολεί τις κοινωνίες παγκοσμίως. Οι απόψεις είναι πολλές και εναπόκειται στον καθένα προσωπικά να σχηματίσει τη δική του. Τα θέματα που εμπλέκονται είναι τόσο νομικά, όσο και ηθικά. Σίγουρα οι κυβερνήσεις των κρατών θα πρέπει να προσπαθήσουν με διάφορα μέτρα να μειώσουν το φαινόμενο, είτε μέσα από τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των εφήβων, είτε και από γενική ενημέρωση των πολιτών τους για την έκτρωση. Από την άλλη, το δικαίωμα της γυναίκας να αποφασίζει η ίδια για το σώμα της και τον εαυτό της είναι αναμφισβήτητο και απόλυτο σε όλες τις χώρες παγκοσμίως. Στις υπόλοιπες χώρες ανά τον κόσμο, οι κατά περίπτωση νομοθεσίες παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις που εκτείνονται από την ανεπιφύλακτη ποινικοποίηση της άμβλωσης, μέχρι την υπό προϋποθέσεις μη αντίθεση της πράξης με την ποινική νομοθεσία.

Εξάλλου, τίποτα δεν υπόσχεται πως με την ποινικοποίηση των αμβλώσεων το πρόβλημα θα περιοριστεί, αφού οι γυναίκες θα επιλέγουν άλλους τρόπους και άλλες χώρες για να το πράττουν. Η αποποινικοποίηση των αμβλώσεων και η ελεύθερη, εύκολη και ενημερωμένη πρόσβαση σε αυτήν θα συμβάλει καθοριστικά στη μείωση του φαινομένου και στην εκπλήρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών, για αυτοδιάθεση του σώματός τους.


της Ζήνας Στυλιανού